O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Samarqand viloyati vakilligi
w w w . s a m m u s l i m . u z

Maqolalar

Islomda e’tikofda o‘tirish tartibi va fazilati

 
 

Mehribon va rahmli Alloh nomi ila (boshlayman).

Alloh taolo biz osiy bandalaringga lafzlari qisqa va ma’nolari keng bir uslubda bu mavzuni yoritishni nasib aylagin.

«E’tikof» lug‘atda «ushlab qolish», «turib qolish» va «lozim tutish» ma’nolarini ifoda qiladi.

Shariatda esa «Ro‘zadorning jamoat masjidida e’tikof niyati ila qolishidir».

E’tikofning shariatda mavjud ekaniga Kur’on, sunnat va ijmo’ dalolat kiladi.

E’tikofda Islom amallarining qaymog‘i jamlangandir. Bu qisqa fursatda har bir musulmon inson umri mobaynida yetishi imkoni bo‘lmagan va tasavvur qilib bo‘lmaydigan barcha fazilatlarni o‘z tanasida his qiladi. Haqiqiy ma’noda 10 kun davomida Allohning xos bandalari bu kunlarni hech bir narsaga alishmasdan faqat shu savobni deb o‘zining nafsiga sayqal berib Alloh bilan tinimsiz muloqot qiladi. Haqiqiy Rasulullohdek ixlos bilan o‘tirsa unda va’da qilgan ajr savobni kamaytirilmagan holatda olib chiqadi. Shuni yoddan chiqarmaslik kerakki e’tikofda o‘tirish haqiqiy ma’noda ruhiy ozuqani olish manbasi hisoblanadi. O‘zi aslida inson e’tikofda o‘tirganda u Allohdan nima so‘rasa o‘sha narsa o‘sha zahoti unga beriladi, bunga zarracha shubha yo‘q. Hanafiy mazhabida e’tikofning eng kami bir soat deyiladi. Agar bir soatni ham har qanday muxlis banda shu soatda aytilgan amallar bilan boyitib g‘ayrat qilsa unga o‘sha istaganidan ziyodi beriladi. Men bundan bir necha yil oldin 10 kunlik e’tikofda o‘tirganimda ko‘pgina foydalarni o‘zimda ko‘rdim. E’tikof ichida barcha yaxshiliklarga tanangizni odatlantirsangiz uning zahirasi shak – shubhasiz yanagi yil shu kuningizgacha yetishi fazilatiga ega bo‘lasiz. Amallarni faqat Alloh uchun xolis qilishga o‘rganasiz. Vahshiy xayvonni qo‘lga o‘rgatgandek nafsingizni o‘zingizga to‘liq bo‘ysindirasiz. Solih amallarni mahfiy qilishga odatlanasiz. Butun tanangiz Islom amallarini qilib yayraydi va hatto tanangizga sig‘may ketib Alloh lafzi qalbingizdan chiqqudek bo‘lib zikr qila boshlaydi. Bu zikr halovati bilan agar toshbag‘ir bo‘lsangiz ham sizning ko‘zlaringiz va butun tanangiz yig‘laydi. Hatto yig‘lab rohatlanasiz yana ham shu yig‘lash sizni o‘ziga chaqiradi va hatto qalbingiz ravshanlashib Rasulullohni, sahobalarni taba’ tobe’inlarni haqiqiy ma’noda his qilib ulardek bo‘lishga harakat qila boshlaysiz. Payg‘ambar alayhissalom “Ramazonning oxirgi 10 kunida butun osmondagi farishtalar ramazoni sharif butun ummati Muhammadiyaning ustidan ketayotgani uchun yig‘laydi”, deb xabar berganlar. Nega biz bu oyda yig‘lamasligimiz va mahzun bo‘lmasligimiz kerak. Bu sharofat va barakotni tami va lazzatini his qilgan kishilar so‘z aytsa juda ham ma’qul bo‘ladi. Bu ma’lumotlarni hadislardan xabar berib o‘tamiz.

E’tikofga chaqiruvchi fazilatli hadislar:

Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam e’tikof o‘tiruvchi haqida: «U gunohlarni ushlaydi va e’tikof o‘tiruvchi uchun yaxshiliklarni, barcha yaxshiliklarni qiluvchiga o‘xshatib, joriy qiladir», dedilar». Ibn Moja rivoyat qilgan.

Yana Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Kim o‘z birodari hojati uchun yurib, uni chiqarsa, unga o‘n yil e’tikof o‘tirgandan yaxshi bo‘lur. Kim Allohning roziligini tilab bir kun e’tikof o‘tirsa, u bilan do‘zax orasida osmon gardishidan kengroq uch xandaq qiladi», deganlarini eshitdim». Tabaroniy va Bayhaqiy rivoyat qilgan, al-Hokim sahih, degan.

Husayn ibn Ali roziyallohu anhumdan rivoyat: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Kim Ramazonda o‘n kun e’tikof o‘tirsa, xuddi ikki hajdek yoki ikki umradek bo‘ladi», dedilar». Bayhaqiy rivoyat qilgan.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ogoh bo‘lingiz tanada bir parcha go‘sht bor, agar u isloh bo‘lsa, tananing barchasi isloh bo‘ladi, agar u fasod bo‘lsa, tananing barchasi fasod bo‘ladi, u qalbdir”.

Qalbning fasod bo‘lishiga ko‘pincha Allohga yuzlanishdan chalg‘itadigan insonning hayot tashvishlari, muammolari va boshqa mashg‘ulotlari sabab bo‘ladi.

Bu mashg‘ulliklar sirasiga insonning nafsiga yoqadigan turli taomlarni ko‘p iste’mol qilish, o‘yin-kulgi, ortiqcha keraksiz gaplar bilan uzun-uzun suhbatlar, ko‘p uxlash va boshqalarlar kiradi. Alloh taolo o‘z shariatiga shunday ibodatlarni kiritdiki, ularda insonning barcha qalbiy va jismiy hastaliklariga shifo topish mumkin bo‘ladi.

E’tikofning go‘zalligi:

  • E’tikofdagi inson daraja va mavqe talabida Alloh taoloning ibodatining barchasida o‘zini butkul topshirishi;
  • Bandani Allohga yaqin bo‘lishini vojib qiladigan amallardan to‘sadigan dunyo mashg‘ulotlaridan nafsini o‘zoq tutish;
  • E’tikofdagi inson namozga o‘z vaqtlarini sarflashi va band qilishi. Namozga o‘z vaqtini sarflashligi haqiqiy yoki xukmiy bo‘ladi. Chunki e’tikofdan ko‘zlangan asl maqsad shari’atda jamo’at bilan namozni ko‘tish hisoblanadi. E’tikofdagi odam o‘z nafsini “Tahrim” surasidagi oltinchi oyatidagi farishtalarning sifatiga o‘xshatishdir. Alloh taolo “Tahrim” surasi 6 oyatida “Ular (Farishtalar)Allohning amriga isyon qilmaslar va nimaga buyurilsalar, shuni qilurlar”. Va yana Alloh taolo “Fussilat” surasi 38 oyatida “Agar ular mutakabbirlik qilsalar. Robbingning huzuridagilar Unga kechayu kunduzi tasbeh ayturlar. Ular malol olmaslar”. Shu oyatlardan ham ma’lum bo‘ladiki e’tikofda ro‘za shartdir. Ro‘zador Alloh taoloning mehmonidir. Xuddi shu masala “Nihoyada ham kelgan”.

E’tikofda tavsiya qilinadigan narsalar:

  • iloji boricha holiga qarab darajama-daraja amallarni ko‘paytirib borish kerak;
  • e’tikofda kam va yaxshi so‘zlarni so‘zlash kerak va tildan keladigan 20 ta ofatdan saqlanish kerak;
  • taomni sunnatga binoan to‘ymasdan to‘xtatishga odatlanish;
  • zikr va xushu’ga berilish;
  • taqvoni kuchaytirish, chunki ro‘zadan maqsad qilingan narsa ham shu hisoblanadi;
  • pastga qarab yurish, ko‘zni har tarafga alanglatmaslik va birovlarning omonat narsalariga ko‘z tashlashdan saqlanish;
  • dunyo ishlaridan vaqtinchalik yuz o‘girish;
  • vaqtning qadriga borish;
  • ming oylik ibodat savobini faqat laylatul qadr kechasida berilishini his qilib uni savobi keng va ajri ziyoda amallar bilan boyitish. “Fatavoyi Hindiya” va “Fathul qodir” da E’tikof odoblarini sanaydi: Faqat yaxshi so‘zlarni so‘zlaydi, ramazondan 10 kunini e’tikof uchun lozim to‘tadi, e’tikof uchun masjidul xaromdek va jome’ masjidlardek masjidlarning afzalini ihtiyor qiladi. Bu masala “As – sirojul vahhaj”da ham zikri kelgan. E’tikof kun va kechalarida tilovatni, hadisni, ilmni, dars berishni, nabiy sollallohu alayhi vasallamni siyrati va nabiy alayhimussalomlarning siyratlari, solihlarning xabarlari va din ishlarini bayon qiluvchi kitoblarni o‘qishlari shart. “Sharhi Tahoviy” da e’tikofda gunoh sanalmagan so‘zlarni so‘zlasa bo‘ladi degan.
  • Payg‘ambar alayhissalom nima amal bilan shug‘ullangan bo‘lsa shu amallar bilan shug‘ullanish tavsiya etiladi;
  • E’tikofda inson ro‘zador bo‘ladi, Alloh zikri bilan band bo‘ladi hamda nafs talab qilgan narsalardan uzoqda bo‘ladi;
  • E’tikofda o‘tirgan inson ro‘zasini go‘zal shaklda tutadi;
  • Ro‘zaning savobini ketkazadigan behuda va nojoiz so‘zlar va amallardan tiyiladi;
  • E’tikofni kechalari bedor holda o‘tkazgani uchun inshaalloh oxirgi o‘n kunlikka yashiringan qadr kechasini topish imkoniga ega bo‘ladi;
  • E’tikof aslida savobli amal, uning ramazon oyida bajarilishi esa shu savoblarning yanada ko‘p bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Ramazongacha har bir yaxshilik amalga 10 dan 700 gacha savob bo‘ladi. Ramazonning ichidagi har bir amal uchun behisob savob va’da qilingan shu savoblarning eng kattasi e’tikof ichidagi amallarga joylashtirilgan. Chunki har qanday insonni majburlasangiz ham o‘tirishdan o‘zini tortadi. Lekin, Allohning hos bandalari hech bo‘lmasa “Fatavoyi Hindiya” da masjidga kirib to chiqqunicha vaqt oralig‘ida ham shu e’tikofning savobini umid qilib e’tikofda o‘tirsa e’tikof savobiga erishadi deganlar;
  • O‘zini va nafsini yaxshi ishlarga ko‘niktiradi;
  • Alloh uchun ibodatga ajrab chiqib, payg‘ambarlar sunnatini ado etgan bo‘ladi;
  • O‘zini o‘zi sarhisob qilib oladi, agar har oyda bir marta e’tikof o‘tirsa, bir oylik ishlarini, yilda bir marta o‘tirsa yillik amallarini hisob kitob qilib olishga erishadi;
  • Qur’on va hadislarni tafakkur bilan o‘qish imkoniyatini qo‘lga kiritadi;
  • Alloh taolo bilan yolg‘iz qolib, xotirjam oxiratimiz xususida tafakkur qilishga ham vaqtimiz yo‘qligini tushunasiz;
  • Tahajjud namozi o‘qishga odatlanasiz;
  • Shaytonni bo‘ynini sindirishga odatlanasiz;
  • Men bularga 10 kun mobaynida amal qildim. Bir yilgacha buning foydasini ko‘rdim.

E’tikof quyidagi turlarga bo‘linadi:

1. Vojib.

Bunga nazr qilingan e’tikof kiradi.

2. Sunnati muakkada. Olimlardan biri aytishdi kim sunnatni tark qilsa u shak- shubhasiz farzni ham tark qiladi. Kim farzni tark qilsa u dinni buzuvchi bid’atchilar qatorida bo‘ladi, deganlar. Shu sababdan bu oddiy sunnatmas balki savobi ko‘pligi uchun takidlangan sunnatlar qatoriga kiradi. “Hidoya”da “As- sunnatu akmalul farz” sunnat farzni kamillikka yetkazadi, deyilgan. Shuni uchun ham misol qilib qo‘lni tirsakgacha yuvish uch marta yuvish sunnat deyilgan. Bir martada yetmagan joyga suv ikkinchi marta yuvganda yetadi. Shunda ham yetmasa uchinchisida kamolga to‘liq yetadi. Sunnat va nafllar aslida farzni kamolga yetkazish uchun shariatga kiritilgan. Alloh barchamizni sunnatni to‘liq bekami ko‘st amalga oshirishni nasib qilsin.

Bunga Ramazonning oxirgi o‘n kunidagi e’tikof kiradi.

3. Mustahab.

Bunga yuqorida zikr qilinganlardan boshqa e’tikoflar kiradi.

E’tikof o‘ziga xos alohida ibodat bo‘lib u ila banda qalb musaffoligiga, dunyoning tashvishlaridan uzilishga, Alloh taologa qurbat hosil qilishga va shu kabi ko‘pgina fazllarga erishadi.

Uning ozi bir kundir. Ammo imom Muhammad rahmatullohi alayhi: «E’tikofning ozi bir oz muddat bo‘lsa ham bo‘ladi», deganlar va shunga fatvo berilgan. Kim e’tikofni buzsa, qazosini bajaradi. Xuddi nafl ro‘zani buzgan odam qazosini tutishi vojib bo‘lganga o‘xshab.

E’tikofning shartlari:

1. Musulmon, aqlli va balog‘atga yetgan bo‘lishi. Janobat, hayz va nifos qonlaridan toza bo‘lish. Kofir odamni e’tikofga kiritilmagani sababi u ibodat ahlidan bo‘lmaganli uchun. Majnunni e’tikofga kiritilmagani sababi niyat ahlidan bo‘lmagani uchun. Junub, hayz va nifoslarning e’tikofga kiritilmagani sababi masjidga kirishi man bo‘lgani uchun. E’tikofning durust bo‘lishi uchun balog‘atga yetish shartmas balki aqlli go‘daklarga ham e’tikofning fayzi va barakasini olish shari’atda durust hisoblanadi.

2. 2. Niyat. Hatto agar niyatsiz e’tikofda o‘tirsa ijmoga ko‘ra e’tikofi e’tikof o‘rniga o‘tmaydi. Bu masala “Fatavoyi Hindiya” va “Me’rojud - diroya”da ham kelgan.

3. Masjidda bo‘lishi. Azon va iqomat aytiladigan barcha masjidlarda e’tikofda o‘tirish durust va u sahih qavldir. Bu masala “Xulosa”da ham kelgan. E’tikof o‘tirishga afzal masjidlar: Masjidul – xarom, Masjidun – nabiy, Baytul – maqdis, jamo’at masjidi, ko‘p va to‘la o‘z ahlini to‘diradigan masjidlar kiradi. Bu masala “Fatavoyi Hindiya” va “Tabyin”da ham kelgan. Ayol kishi o‘yidagi sajdagohida e’tikofda o‘tiradi. Agar ayol o‘yidagi sajdagohida e’tikofda o‘tirsa kishining haqqidagi jamo’at masjidida o‘tirgandek bo‘ladi. Masjiddan chiqmaydi chiqsa ham inson xojati uchun chiqadi. Bu masala Imom Sarahsiyning “Sharhul - mabsuti”da ham kelgan. Agar ayol kishi jamo’at masjidida e’tikofda o‘tirishi joiz lekin makruhdir. Bu masala “Muhiytus – sarahsiy”da ham o‘z ifodasini topgan. Yaxshisi ayol uchun uyidagi e’tikof afzaldir. Ayol uchun katta masjiddan ko‘ra mahalla masjidida o‘tirishi afzaldir. Ayollar uchun o‘z uylarida sajdagoh qilingan maxsus o‘rinlari bo‘lmasa ham boshqa joylarda o‘tirishi mumkin. Bu masala“Tabyin”da ham kelgan. Agar ayollar uyida maxsus sajdagohlari bo‘lmasa sajdagohni qilib keyin e’tikofda o‘tiradi deyilgan. Xuddi shu masala Bu masala “Fatavoyi Hindiya” va “Zohidiy”da ham kelgan.

4. Ro‘za. E’tikofda ro‘za vojib shart bitta rivoyatga ko‘ra. Bu haqda Abu Hanifa rahmatullohi alayhdan rivoyatning zohiri bor. Ikki shogirdlari nafl e’tikoflarda ro‘za shartmas deydilar. Hatto agar men masjidga kirib chiqqunimcha e’tikofda bo‘laman deb niyat qilsa shu niyati e’tikofi uchun durust bo‘ladi. Bu masala“Tabyin”da ham kelgan. Agar kecha yoki kunduz e’tikofda o‘tiraman deb nazr qilsayu keyin taom yeb qo‘ysa uning bu e’tikofi durust bo‘lmaydi. Agar aytsaki alloh uchun mening zimmamda bir oy ro‘zasiz e’tikofda o‘tirish lozim desa. Bas unga bir oy e’tikof va ro‘za to‘tish lozim bo‘lib qoladi. Bu masala “Zohiriyya” va “Fatavoyi Hindiya”da ham chiroyli bayon qilingan.

E’tikof kilgan odamga mustaxab bo‘lgan narsalar:

1. Namoz va Kur’on tilovati kabi toat-ibodatlarni mo‘l qilish.

2. Foydasiz bo‘lgan so‘zlardan, janjal, tortishuv va so‘kinishdan saqlanish.

3. Masjid ichidagi bir yerdan ajralmasligi. Imom Muslim r.a Nofe’ raziyallohu anhudan quyidagi so‘zlarni naql qildi. Nofe’ dedi: «Ibn Umar menga masjiddagi rasululloh sollallohu alayhi va sallam e’tikof kilgan yerni ko‘rsatdi».

E’tikofdagi odamga muboh bo‘lgan narsalar:

1. Zaruriy extiyoj uchungina tashqariga chiqish.

Oisha raziyallohu anho dedilar: «Kasalni ziyorat qilmaslik, janozada ishtirok etmaslik, xotinlarga qo‘l tekkizmaslik va ular bilan kovushmaslik, zaruriy ehtiyoji uchungina tashqariga chiqish, e’tikofdagi odam uchun sunnatdir» (Imom Abu Dovud rivoyati.

2. Masjidda uning tozaligiga rioya qilish bilan birga yeyish, ichish va uxlash.

3. Extiyojsis so‘zlash va boshqalar bilan gaplashish.

4. Sochni tarash, tirnoqlarni olish, badanini tozalash, chiroyli kiyimlarni kiyish va xushbo‘ylanish.

Oisha raziyalloxu anxo dedilar: «Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam e’tikof qilgan paytlarida, xujraga boshlarini kiritar va men boshlarini yuvar edim (boshka bir rivoyatda: boshlarini tarar edim)» (Muttafaqun alayh).

5. E’tikof qilgan yeridan oilasini kuzatish uchun chiqish.

Sofiyya raziyalloxu anho rasululloh sollallohu alayhi va sallamning shunday qilganlarini rivoyat kilganlar.

E’tikofdagi odamga makruh bo‘lgan narsalar

1. Oldi-sotti qilish.

2. Ichida va tashida gunoh bo‘lgan so‘zlarni so‘zlash.

3. Ibodat deb e’tiqod qilgan holda mutlaqo so‘zlashdan tiyilish.

E’tikofni buzadigan narsalar:


Kiritilgan vaqti: 20/06/2017 00:00;   Ko‘rilganligi: 4152
 
Material manzili: https://sammuslim.uz/oz/articles/islomda-etikofda-otirish-tartibi-va-fazilati
Chop etilgan vaqti: 29/03/2024 20:17
 
 
O‘qish uchun ushbu tugmani bosing