Samarqand viloyati bosh imom-xatibi Zayniddin ESHONQULOV bilan suhbat

– Assalomu alaykum dom­la. Ayni kunlarda butun ­inso­niyat­ bir sinovdan o‘tmoq­da. Yuqumli kasal­lik tarqali­shi­ning sa­babla­rini har kim har xil tal­qin qilayotgani sir emas. Xo‘p desangiz, shu haqda suh­batlashsak...

– Va alaykum assalom va rahmatulloh. Dunyodagi barcha yaxshilik va yomonlik ma'lum o‘lchovga binoan, Alloh xohlagan sabablarga ko‘ra sodir bo‘ladi. Insonga biror musibat yetsa, bu avvaldan taqdir qilingan narsadir. Inson buning uchun qayg‘u chekib, o‘zini qiynamasli­gi lozim. Chunki taqdirda bor narsa, u xohlasa ham, xoh­lamasa ham, sodir bo‘lishi muqarrar. Alloh taolo bunday marhamat qiladi: «Xoh yerga va xoh o‘zlaringizga biror musibat yetsa, Biz uni paydo qilishimizdan ilgari Kitobda (Lavhul-mahfuzda bitilgan) bo‘lur. Albatta, bu Allohga oson­dir. Toki, sizlar qo‘lla­ringizdan ket­gan narsaga qayg‘urmagaysiz va (Alloh) ato etgan narsa bilan shod­lanib (havolanib) ham ket­magaysiz...” (Hadid surasi, 22–23-oyatlar).

Boshqa bir oyati karima­da: «Biz sizlarni yomonlik bilan ham, yaxshilik bilan ham sinab, imti­hon qilurmiz. (Keyin) Bizning huzurimizgagina qayta­rilursiz” (Anbiyo surasi, 35-oyat), deb xitob qilingan.

Demak, dunyodagi yaxshilik ham, yomonlik ham, aslida, imtihon ekan. Haqiqiy mo‘min qiyinchiliklarni sabot bilan qarshi oladi, uni Alloh tarafidan yuborilgan sinov deb biladi. Chuqurroq o‘ylab ko‘rilsa, albatta, har bir qiyinchilik ortida ajoyib hikmatlar yotadi. Shunday paytda g‘ofil kishi xafa bo‘ladi, o‘zini har yonga uradi, g‘am-g‘ussaga botadi. Birovlarni ayblaydi. Ammo oqil kishi Alloh taolo tarafidan yuborilgan bu qiyinchilik orasidan ham o‘ziga yaxshilikni topishga urinadi, sabr qiladi. Shuning uchun Qur'on sabrga katta ahamiyat berib, uni maqtagan, obro‘sini ko‘tar­gan va sabrli kishilar­ni “juda ham ajoyib kishilar” deb atagan. Sabr Qur'oni karimning 70 joyida zikr qilingan. Boshqa hech qan­day fazilat bu miqdor­da zikr qilinmagan. Alloh taolo sabrlilarni yaxshi ko‘radi va Qur'oni karimda aytadi: «Albatta, sabr qilguvchilarga ajrlari hisobsiz, to‘liq berilur» (Zumar surasi, 10-oyat).

– Shu yil mart oyida yur­timizda karantin chek­lovlari joriy qilindi. Bunday payt­da muhtoj­larga yordam berish ulug‘ va savobli amal­lardandir...

– Ha, bunday savobli ishlarda muhtaram Yurtboshi­mizning o‘zlari namuna ko‘rsatdilar. Aziz yurtdoshlarimiz ham bunday sinovli kunlarda saxovat ishlariga yanada mustahkam bel bog‘lashsa, savob ustiga savob bo‘lishi shubhasiz. Zero, imkon bor paytda xayr-saxovat ishlarini amalga oshirish zarur. Fursat o‘tganda bu savobdan mahrum bo‘lib qolish xavfi ham mavjud. Rasululloh sollallohu alay­hi va sallam bunday degan­lar: «Sadaqa qilinglar! (hali bir vaqtlar keladi­ki), bir kishi sadaqasini ko‘tarib yursa, u (sadaqa) beriladigan bo‘lgan odam: “Buni kecha olib kelganingda, sendan olishim mumkin edi. Ammo endi mening un­ga hojatim yo‘q”, deydi. Shunday qilib, uni qabul qiladiganni topa olmay­di» (Horisa ibn Vahb roziy­allohu anhudan).

Sadaqa, xayr-ehson qilish taqvo, zohidlik va tariqat yo‘lida yurgan bandaning ishidir. Ayniqsa, o‘zi o‘ta boy bo‘lmay turib, topganidan sadaqa qilish katta savob. Zero, “sadaqa” so‘zi tasdiq ma'nosini anglatib, ban­daning imonini tasdiq­lash­ga xizmat qiladi.

– Mo‘min kishi faro­vonlik va tanglik dam­larida qay maqom, dara­jada bo‘lmasin, o‘zi­ni chin ban­dalik yo‘lida tu­ti­shi kerak. Buning bosh omili nimada deb o‘y­laysiz?

– Muqaddas dinimizda shukrga buyuk ibodat sifatida qaraladi. Bandalarini ha­misha va har qachon shukr qi­lishga buyurgan Rabbimiz “...albatta, Alloh shukrni qabul etuvchi, dono zotdir”, (Baqara surasi, 158-oyat) deya eslatma beradi. Bu esa banda qilgan ozgina amal­ga ham ko‘p savob berish bi­­lan uni mukofotlaydi, dega­nidir. Bizdan talab nima ekan, behisob ne'mat­larga shukrona aytish, bari Allohdan ekanini e'ti­rof qilish ekan. O‘ylab ko‘­raylik, hayotimiz cheksiz-chegarasiz moddiy-ma'naviy ne'matlar bilan o‘ralgan. Ilm-ma'rifat, sog‘lik, mol-davlat, farzand, qadr-qim­mat singari in'omlar bi­lan siylanganmiz. Bularning barchasi tafakkur va tadab­bur qilishga undaydi. Ne'­matning shukrini unutish, musibat yetganda umidsiz­likka uchrab, tug‘­yon­ga ketish zaif va iroda­sizlar ishi­dir. Mo‘min­ga xos bo‘lgan xislat xursand­chilikda shukr qilib, musi­bat yetgan­da sabr qilishdir. Inson hayoti davomida duch kela­digan har qanday ho­latni o‘zining foydasiga burishi, undan dunyo va oxi­rati uchun foyda olishi mumkin.

Suhayb roziyallohu an­hudan qilingan rivoyatda Rasululloh sollallohu alay­hi va sallam bunday degan­­­lar: “Mo‘minning ishi ajoyib. Uning barcha ishi yaxshi­lik­dir. Bu faqat mo‘min uchun­gina xosdir. Agar unga xur­sandchilik yetsa, shukr qiladi, buning uchun unga yaxshilik bo‘ladi. Agar unga zarar yet­sa, sabr qiladi, bu­ning uchun unga yaxshilik yetadi” (Imom Muslim ri­voyati).

«Qasamki, agar (bergan ne'matlarimga) shukr qil­sangiz, albatta, (ularni yana­da) ziyoda qilurman. Bor­diyu noshukrchilik qil­san­giz, albatta, azobim (ham) juda qattiqdir» (Ib­ro­him surasi, 7-oyat). Demak, yax­shiliklar bardavom bo‘­lishi ham shukronamizga bog‘liq.

– Darhaqiqat, Ali ibn Abu Tolib roziyal­lohu an­hudan quyidagi o‘gitlar rivoyat qi­lingan: “Ne'mat shukrga bog‘lan­gan. Shukr esa ziyoda bo‘lish bilan alo­qador. Har ikkisi teng biriktirilgan. Banda shukrni to‘xtatmasa, Al­loh ziyoda qilishni to‘x­tatmaydi”.

– Shukr qilish ham o‘z-o‘zidan bo‘lmaydi, balki o‘zidagi moddiy va ma'na­viy ne'matlar haqida ko‘p mulohaza qilish, ular be­rilgan taqdirda qanday holatda bo‘lishini tasavvur etish, o‘zidan qashshoqroq, qiynalganroq kishilarni yodga olish insonni o‘zidagi ne'matlar uchun Allohga shukr qilishga undaydi. Bu ishi in'om etuvchiga ham manzur bo‘ladi. Natijada ne'matning yanada ziyoda bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Ak­sincha, noshukrlik, nonko‘r­lik kabi holatlar in'om etuvchida g‘azabiga sabab bo‘lishi mumkin.

Hasan Basriy aytadi: “Alloh xohlaganicha ne'mat berishi mumkin. Agar ne'­matga shukr qilinmasa, uni azobga aylantiradi. Shuning uchun shukrni “saqlovchi” deb nomlashgan. Chunki u bor ne'matlarni muhofaza qi­ladi. Yana uni “jalb” qil­guvchi ham deyishgan. Chunki u yo‘q ne'matni jalb qiladi”.

Shaqiq Balxiy bir ki­shidan: “Ey birodar, menga kengchilik va tanglikdagi ho­latingizni sifatlang-chi?” deb so‘radi. U: “Biz berilsa, shukr qiladigan, to‘silsa, sabr qiladigan qavmmiz”, deb javob qay­tardi. Shaqiq: “Bu Balx itlarining holi-ku”, dedi. Haligi kishi ajablanib: “Unda sizlarning kengchilik va tanglikdagi holatingiz qanday?” deb so‘radi. Sha­qiq bunga: “Biz to‘silsa, sabr qiladigan, berilsa, shuk­­rini qilib boshqalar­ga ham ulashadigan qavmmiz”, deb javob qay­tardi.

Xulosa – shu, qazo va qadarga imon keltirgan in­son bosh­qalardan ayb, xato qi­dir­masdan ne'matlarga shukr, gunohiga istig‘for aytib, duolarda bardavom bo‘lishi lozim.

Abdulatif ABDULLAYEV

suhbatlashdi.

“Hidoyat” jurnalining 7 sonidan olindi.