Инсонлар бир-бирлари билан саломлашишларининг тарихи жуда қадим замонларга етиб боради, хусусан унинг “Салом” сўзи билан бўлган ифодаси кўҳнадир.

Аллоҳ таоло салом сўзини биринчи бўлиб, башарият отаси Одам (а.с.) ҳаёт тарзларига киритган эди. Бу ҳақда Расулуллоҳ (с.а.в) марҳамат қилиб айтдилар:

خلق اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ عَلىَ صُورَتِهِ ، طُولُهُ سِتُّونَ ذِرَاعًا ، فَلَمَّا خَلَقَهُ قَالَ : إِذْهَبْ فَسَلِّمْ عَلىَ اُولَئِكَ ، نَفَرٍ مِنَ الْمَلاَئِكَةِ ذُرِّيَّتِكَ : فَقَالَ : اَلسَّلاَمُ عَلَيْكُمْ ، فَقَالُوا : اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللهِ ، فَزَادُوا : وَرَحْمَةُ الله فَكُلُّ مَنْ يَدْخُلِ الْجَنَّةَ عَلىَ صُورَةِ آدَمَ فَلَمْ يَزَلِ الْخَلْقُ يَنْقُصُ بَعْدُ حَتىَّ الْآنْ

яъни: “Расулуллоҳ (с.а.в): Аллоҳ таоло Одам (а.с.)ни ўз суратида (яъни, унга ўзида бор бўлган “тирик, билувчи, эшитувчи, кўрувчи, сўзлашувчи” каби сифатларни ато этиб яратди ва бўйларини олтмиш зироъ (газ) қилди. Яратиб бўлгач, у кишига “Анави ўтирган фаришталарнинг олдига боргинда, салом бергин, сўнг уларнинг сенга берадиган алигини яхшилаб эшитиб олгин, чунки бу сенга ва сендан тарқаладиган зурриётларингга йўлланган салом бўлади!” – деди. Одам (а.с.) бориб, “Ассалому алайкум (Сизларга салом!)” – дедилар. Фаришталар: “Ассалому алайка ва раҳматуллоҳи! (Сенга ҳам салом ва Аллоҳнинг раҳмати бўлсин!” – деб алик айтишди, сўнг яна “Ва раҳматуллоҳи факуллу ман ядхулул жанната ала сурати Одам! (Жаннатга Одам суратида кирадиган барча инсонларга ҳам Аллоҳнинг раҳмати бўлсин!)” – деб қўшиб қўйишди. Шу вақтдан бошлаб ҳозиргача инсонларнинг хилқати (табиати, қиёфаси, бўй-басти) камайиб бормоқда”.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда марҳамат қилиб айтади:

فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآَيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ

سورة نور/61

яъни: “... Бас, қачонки, уйларга кирсангиз, бир-бирларингизга Аллоҳ ҳузуридан бўлган муборак, покиза саломни айтингиз (яъни “Ассалому алайкум” денг!) Сизлар ақл юргизишларингиз учун Аллоҳ ўз оятларини сизларга мана шундай баён қилур”.

Бу ояти карима Ислом шариатида Салом сўзи билан саломлашиш жорий бўлганига далолат қилади.

Ҳақ таоло Салом бериш ва саломга қайтариладиган алик чиройли суратда бўлиши ҳақида марҳамат қилиб айтади:

وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا

/86سورة النساء

яъни: “Қачон сизларга бирор саломлашиш (ибораси) билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олингиз ёки ўша (ибора)ни қайтарингиз...”.

Гўзал ахлоқ соҳиби бўлган Пайғамбаримиз (а.с) ҳам кўплаб ҳадиси шарифларида умматларини ўзаро бир-бирларига салом беришга ва саломни очиқ-равшан айтишга тарғиб ва ташвиқ этганлар. Ул зот марҳамат қилиб айтдилар:

لاَ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ حَتىَّ تُؤْمِنُوا ، وَ لاَ تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا ، أَوَلاَ اَدُلُّكُمْ عَلىَ شَيْءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ ، اَفْشُوا السَّلاَمَ بَيْنَكُمْ رواه ﻣﺴﻠﻢ

яъни: “Имонга келмагунингизга қадар жаннатга кира олмайсизлар ва бир-бирларингизни дўст тутмагунингизга қадар имонли бўла олмайсизлар. Сизларни, агар билсаларингиз, ўзаро дўст бўлишингизга боис бўладиган нарсага далолат қилайми? Ўрталарингизда саломни равшан эшиттиринглар ва ўрталарингизда ошкора айтинглар!”

Салом беришдаги энг чиройли ва мукаммал лафз бу – Ассалому алайкум, деб айтишлик ва унга жавобан Ваалайкумуссалому ва раҳматуллоҳи ва баракотуҳу деб зиёда салом бериш суннатдир. Шунингдек, от-уловдаги киши пиёдага, озчилик кўпчиликка, юриб бораётган киши ўтирган ёки ўрнида тик турганларга, кичик каттага салом беришга тавсия қилинади.

“Ассалому алайкум” – “Сизга тинчлик тилайман”, “Ва алайкум ассалом”, “Сизга ҳам тинчлик бўлсин” сўзла­рида улкан маъно, эзгу тилак мужассам.

“Ас-Салом” Аллоҳ таолонинг гўзал исмларидан биридир. Яхшилаб салом беринг, яхшилаб алик олинг. Айримлар “ассомалайкум”, “вассомалайкум” дея нотўғри талаффуз қилишганда, бу гўзал дуонинг маъноси бузилади.

Саломлашишнинг яна бир фазилати, учрашганида ким биринчи бўлиб салом берса, унинг савоби янада улуғ бў­лади. Биринчи бўлиб салом беришни одат қи­лиш яхши.

Бир неча ўрин ва ҳолатларда салом бериш ва алик қайтариш жоиз бўлмайди:

1. Салом берилган киши қазойи ҳожатда бўлса, унга салом бериш ҳам ва саломга алик қайтариш ҳам макруҳ;
2. Шу каби Салом берилган киши намоз ўқиётган ёки азон айтаётган бўлса, унга ҳам салом бериш жоиз эмас. Намоз ўқиётган киши “алайкум” деб жавоб қилса, намози бузилади;
3. Уйқуда ёки мудроқда бўлган кишига ҳам салом берилмайди;
4. Салом берилган киши таом танавул қилаётган бўлса ва таом оғзида бўлса унга ҳам салом берилмайди ва жавоб ҳам қилмайди. Агар луқма оғзида бўлмаса, салом бериш мумкин ва саломга жавоб қилиш фарз бўлади;
5. Қуръони карим тиловат қилаётган кишига ҳам салом бериш жоиз эмас, агар салом берилса, унга жавоб қилиб, сўнгра Қуръонни ўқишда давом қилади. Дуо қилаётган , эҳромда талбия “Лаббайкаллоҳумма” айтаётган кишига ҳам салом бериш ножоиздир.

Юқоридаги оят ва ҳадислар ҳамда уламоларимизнинг тавсияларидан келиб чиқиб айтишимиз мумкинки, мусулмонлар бир бирларини кўрганларида оғзаки саломлашиш билан кифояланишлари мумкин. Айниқса ҳозирги карантин қоидалари жорий этилган шароитда масофани сақлаган ҳолда яъни, икки метрдан кам бўлмаган масофада қўлимизни кўксимизга қўйиб саломлашсак мақсадга мувофиқ ва тўғри йўл тутган бўламиз. Бизнинг бугунги вазиятимизда қўл бериб кўришиш ёки қучқлашиб кўришиш мумкин эмас.

Аллоҳ таоло барчаларимизга Исломнинг макоримул аҳлоқ борасидаги беназр бебаҳо йўл-юриқларига, гўзал одоб-ахлоқларга амал қилишимизда ва азиз фарзандларимизни ҳам юксак маънавият соҳиби этиб тарбиялашимизда улкан муваффақиятлар ато қилсин! Омин.

Зайниддин домла ЭШОНҚУЛОВ - Самарқанд вилояти бош имом хатиби