O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Samarqand viloyati vakilligi
w w w . s a m m u s l i m . u z

Juma mav'izalari

10.12.2021 y. Safar va unga doir odoblar

 
 

بسم الله الرحمن الرحيم

الحَمْدُ لله وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى رَسُولِهِ محمد وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ أَجْمَعِينَ

Muhtaram azizlar! Inson hayoti doim bir maromda, bir joyda kechmaydi. U har xil sabablar bilan uzoq yaqinlarga turli muddatlarda safar qilishga ehtiyoj sezadi. Haqiqatda musulmon kishi haj va umra, ilm talabi, rizq izlash, yaqin kishisini ziyorat qilish va hakazo safarlarga chiqadi.

Alloh taolo bandalarini sayohat qilish, uning ne'mat va yaratganlaridan ibratlanishga buyurib shunday deydi:

 قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ

سورة العنكبوت 20   

ya'ni: “(Ey, Muhammad!) Ayting: «Yerda sayr qilib, (Alloh) qanday qilib yaratishni boshlaganini ko‘ringiz!” (Ankabut surasi, 20-oyat).

Quyidagi oyatda esa sayohat qilib o‘tgan ummatlarning holidan ibrat olishga chaqiriladi:

 قُلْ سِيرُواْ فِي الأَرْضِ ثُمَّ انظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ

سورة الأنعام 11

ya'ni: “Ayting: “Yerni sayr qilib (aylanib) chiqingiz. So‘ngra (payg‘ambarni) yolg‘onchiga chiqarganlarning (oxir)oqibati ne bo‘lganini ko‘ringiz!”” (An'om surasi, 11-oyat).

Keyingi oyatda turli maqsadlarda sayohat qilishga buyurilmoqda:

هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ

  سورة الملك 15  

ya'ni: “U (Alloh) sizlarga Yerni xoksor (bo‘ysunuvchi) qilib qo‘ygan zotdir. Bas, u (Yer)ning har tomonida (sayohat, tijorat yoki dehqonchilik qilib) yuraveringiz va (Allohning bergan) rizqidan tanovul qilingiz! (Qiyomat kuni) tirilib chiqish Uning huzurigadir” (Mulk surasi, 15-oyat).

Dinimizda safar mashaqqatlari e'tiborga olinib, bir qancha masalalarda yengillik berilgan. Alloh taolo Qur'oni karimda shunday deydi:

 يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفًا

ya'ni: “Alloh sizlarga (shariat ahkomlarini) yengillatishni xohlaydi. Axir, inson zaif yaratilganda!” (Niso surasi 28-oyat).

Safar ruxsatlardan foydalanish uchun shar'iy safar yuzaga chiqish kerak. Qisqa masofalarga safar qilinsa shar'iy ruxsatlardan foydalanib bo‘lmaydi.

Imom Muslim rivoyat qiladilar:

 وَعَن شُرَيْح بن هَانِئ قَالَ : أتيت عَائِشَة أسألها عَن الْمسْح عَلَى الْخُفَّيْنِ ، فَقَالَت : عَلَيْك بِابْن أبي طَالب فَاسْأَلْهُ فَسَأَلْنَاهُ فَقَالَ : " جعل رَسُول الله [ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم َ ] ثَلَاثَة أَيَّام ولياليهن للْمُسَافِر ، وَيَوْما وَلَيْلَة للمقيم " 

Shurayh ibn Honi' aytadilar: “Oisha onamizning yonlariga mahsiga mas'h tortish haqida so‘rab bordim. U kishi: “Ali ibn Abu Tolibdan so‘ragin”, dedilar. Hazrati Alidan so‘raganimizda: “Rasululloh sallallohu alayhi vasallam mahsiga mas'h tortishni musofir uchun uch kechayu uch kunduz, muqim uchun bir kechayu bir kunduz qilib belgilab berganlar”, deb javob berdilar” (E'lous sunan, Musofirning namozi, Qasr masofasi bobi, 7-jild, 259-bet).

Safar masofasi haqida “Jome'us sag‘ir kitobida aytiladi: “Tuyaning yurishi yoki piyoda yurishda uch kechayu uch kunduzlik yo‘lni qasd qilib chiqqan muqim kishi shahrining binolaridan o‘tib ketsa (uzoqlashsa), namozni qasr qilishi lozim va unga ro‘zani tutmaslikka ruxsat bo‘ladi. Tog‘da ham uch kechayu uch kunduz yurish e'tiborga olinadi, agarchi tekislikda bu masofani kamroq vaqtda bosib o‘tadigan bo‘lsa ham”” (“Xulosatul fatovo”, Musofirning namozi, 22-fasl).

Ulamolarimiz uch kechayu kunduzlik yo‘l taqriban ≈96 km masofaga teng deydilar. Hozirgi kunda tezkor ulovlar yoki uchoqlar bilan mazkur masofani qisqa muddatda bosib o‘tsa ham, shar'iy safar hisoblanadi.

Yana muhim nuqta shuki, mazkur masofani qasd qilib yo‘lga chiqqan kishi borib tushgan manzilida 14 kun va undan kam yashasa, u musofir bo‘lib, namozlarini qasr qiladi va boshqa ruxsatlardan foydalanadi. Agar borgan joyida 15 kun va undan ko‘p tursa, u muqim hisoblanib, ruxsatlardan foydalana olmaydi. Har ikki holatda ham yo‘lda musofir hisoblanadi.

Chet ellarga turli maqsadlar bilan borgan va u yerda 15 kundan ortiq, balki yillar davomida yashaydigan kishilar, o‘zlarini musofir deb atasalarda, muqim hukmida bo‘ladilar, ruxsatlardan foydalana olmaydilar.

Safardagi ruxsatlar quyidagilar:

1. Namozlarni qasr qilishi.

Musofir to‘rt rakatli farz namozlarni qisqartirib, ikki rakat qilib o‘qiydi. Agar to‘rt rakat qilib o‘qisa makruh bo‘ladi. Chunki, Alloh taolo tomonidan berilgan qulaylik va imkoniyatdan yuz o‘girgan bo‘ladi. Sunnatlarni to‘liq o‘qiydi. Uch rakatli Shom va vitr namozlarini o‘zgartirmasdan uch rakat qilib o‘qiydi.

2. Iqtido va imomlik masalasi.

Musofir muqimga to‘rt rakatli namozda iqtido qilsa, to‘rt rakatni to‘liq o‘qiydi, ammo muqim musofirga iqtido qilsa, musofir salom bergandan keyin, muqim o‘rnidan turib, yana ikki rakaat o‘qiydi. Musofir kishi imom bo‘lganda, iqtido qilguvchilarga musofirligini bildirib qo‘yish kerak.

3. Qazo namozlar.

Musofir musofirlikdagi qazo bo‘lgan namozlarini, garchi muqim bo‘lganidan keyin bo‘lsa ham, qasr qilib o‘qiydi. Muqimlikdagi qazolarni esa, garchi musofirlikda bo‘lsa ham, to‘liq qilib o‘qiydi.

4. Mas'h tortish.

Musofir mahsiga uch kecha-kunduz mas'h tortishi mumkin. Muqim esa bir kecha-bir kunduz mas'h torta oladi.

5. Musofir kishiga ro‘za tutish farz emas.

Lekin safari yengil bo‘lib qiynalmasdan ro‘za tuta olsa, tutgani afzal.

6. Musofirga juma namozi farz emas.

Lekin juma namoziga hozir bo‘lsa, albatta jumani o‘qiydi va bu peshinni o‘rniga o‘tadi. Boshqa paytlarda musofir peshin namozini o‘qiydi.

7. Musofirlarga iyd namozlari ham vojib bo‘lmaydi.

Mabodo iyd namoziga hozir bo‘lib qolsa, albatta, uni ado etadi.

8. Musofirga qurbonlik vojib bo‘lmaydi.

Ulamolarimiz safarning fiqhiy hukmlaridan tashqari boshqa odoblarini ham sanaydilar.

Imom Shofe'iy nazm yo‘li bilan safarning beshta foydasi borligini aytadilar: g‘amning ketishi, tirikchilik qilish, ilm, odob va ulug‘lar bilan suhbat.

Musulmon safari davomida quyidagi odoblarga rioya qilishi lozim bo‘ladi:

1. Yaxshi niyat. Musulmon to‘g‘ri niyat bilan safarini ham ibodatga aylantiradi. Bu Payg‘ambarimiz alayhissalomning: “Amallar (savobi yoki gunohi) niyatlarga qarab bo‘ladi, degan so‘zlariga muvofiqdir (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyatlari).

2. Alloh taolo rozi bo‘ladigan va xush ko‘radigan ishlar uchun safar qilish.

Payg‘ambarimiz alayhissalom shunday marhamat qiladilar:

 مَا مِنْ خَارِجٍ يَخْرُجُ -يَعْنِي مِنْ بَيْتِهِ- إِلَّا بِيَدِهِ رَايَتَانِ, رَايَةٌ بِيَدِ مَلَكٍ وَرَايَةٌ بِيَدِ شَيْطَانٍ, فَإِنْ خَرَجَ لِمَا يُحِبُّ اللَّهُ -عَزَّ وَجَلَّ- اتَّبَعَهُ الْمَلَكُ بِرَايَتِهِ فَلَمْ يَزَلْ تَحْتَ رَايَةِ الْمَلَكِ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى بَيْتِهِ, وَإِنْ خَرَجَ لِمَا يُسْخِطُ اللَّهَ اتَّبَعَهُ الشَّيْطَانُ بِرَايَتِهِ فَلَمْ يَزَلْ تَحْتَ رَايَةِ الشَّيْطَانِ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى بَيْتِهِ

ya'ni: Kim uyidan chiqsa uning qo‘lida ikkita (ma'naviy) bayroq bo‘ladi. Biri farishtaning qo‘lida, biri shaytonning qo‘lida. Agar Alloh azza va jalla yaxshi ko‘radigan ish uchun chiqsa, farishta o‘z bayrog‘i bilan unga ergashadi. U toki uyga qaytguncha farishtaning bayrog‘i ostida bo‘ladi. Agar Alloh taoloni g‘azablantiradigan ish uchun chiqsa, unga shayton o‘z bayrog‘i bilan ergashadi. Toki uyga qaytgunicha shaytonning bayrog‘i ostida bo‘ladi (Imom Ahmad rivoyatlari).

3. Safarga chiqishdan avval Alloh taologa istixora qilish (yaxshilik so‘rash) va do‘stlar bilan maslahatlashish.

Maslahat bilan ish ko‘rish Payg‘ambarimiz alayhissalomning sunnatlaridandir.

4. Safarga chiqishdan avval qarzlarni uzish va omonatlarni egalariga qaytarish.

Qarzini qaytarishga qodir bo‘lmasa, qarz bergan kishidan safar uchun ruxsat so‘rasin. Payg‘ambarimiz alayhissalom Madinaga hijrat qilganlarida Ali ibn Abu Tolib raziyallohu anhuni omonatlarni egalariga qaytarish uchun Makkada qoldirdilar.

5. Safarga chiqayotgan kishi oila ahliga vasiyati bo‘lsa, qilishi zarur.

6. Safar uchun solih yo‘ldosh tanlash.

Hadisi shariflarda shunday deyiladi:

الرَّجُلُ عَلَى دِينِ خَلِيلِهِ فَلْيَنْظُرْ أَحَدُكُمْ مَنْ يُخَالِلُ

ya'ni: “Kishi do‘stining dinida bo‘ladi. Biringiz kim bilan do‘stlashayotganiga qarasin” (Abu Dovud rivoyatlari).

لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي الْوَحْدَةِ مَا أَعْلَمُ, مَا سَارَ رَاكِبٌ بِلَيْلٍ وَحْدَهُ

ya'ni: “Odamlar yolg‘iz yurish haqida men bilgan narsani bilganlarida edi, birorta otliq kechasi yolg‘iz yurmagan bo‘lardi” (Imom Buxoriy rivoyatlari)

7. Safarga yetarlicha tayyorgarlik ko‘rish, ko‘zlagan manziliga yetar darajada mablag‘ hozirlash.

8. Imkon boricha sahar vaqti safarga otlanish.

Chunki Payg‘ambarimiz alayhissalom:

اللَّهُمَّ بَارِكْ لِأُمَّتِي فِي بُكُورِهَا

ya'ni: Ey, Alloh! Ummatimning sahariga baraka bergin”, deb duo qilganlar. Bu hadisi sharifga amal qilgan savdogar sahobalar karvonlarini sahardan yo‘lga chiqarishardi. Tezda ularning molu mulklari ko‘payib ketdi.

9. Safardan avval nafl namoz o‘qish.

Hadisda zikr qilinishicha, kishi ahliga shu ikki rakat namozdan yaxshiroq narsa qoldira olmaydi.

10. Safarga chiquvchining haqqiga ahli va do‘stlari duo qilishi.

 O‘z o‘rnida musofirdan ham duo so‘rash maqbul. Chunki u duosi qabul bo‘ladigan holatda bo‘ladi.

11. Yo‘lga chiqqanda duo qilish.

Uyidan chiqqanda shunday deydi:

بسم الله، توكلتُ على الله, ولا حول ولا قوة إلا بالله 

“Bismillahi, tavakkaltu alalloh, va la havla va laa quvvata illa billah”

12. Yo‘lda musofirlar o‘zlariga bir rahbar saylab olishlari.

Chunki Payg‘ambarimiz alayhissalom shunday deganlar:

إِذَا كَانَ ثَلَاثَةٌ فِي سَفَرٍ فَلْيُؤَمِّرُوا أَحَدَهُم 

ya'ni: Uch kishi safarga chiqsa, birlarini boshliq qilishsin”  (Imom Abu Dovud rivoyatlari).

13. Safar davomida zaif toifalarga rioya qilish.

Ayniqsa, jamoat joylari va transport vositalari ichida: Eshik va derazalarni sheriklarining ruxsati bilan ochish, taomlanmoqchi bo‘lsa, atrofdagilarni taklif qilish, xos suhbatlarni baland ovozda gaplashmaslik, yoshlar iloji boricha yaxshi joylarni keksalar, bemorlar va ayollarga bo‘shatib berish, havoni chekish, ortgan taom va badbo‘y hidli narsalar bilan iflos qilmaslik.

14. Safar davomida guvoh bo‘lganlaridan ibratlanish.

Alloh taoloning yaratganlarini tadabbur qilish.

15. Ayol kishilar safarga chiqadigan bo‘lishsa, o‘zlari bilan biror mahramni hamroh qilishlari kerak.

16. Musofir qaysi shaharga borsa, modomiki shariatga zid kelmas ekan, o‘sha yerning qonun-qoidalari va urf-odatlariga rioya qilishi.

Ularga zid ish qilmaslik kerak bo‘ladi.

17. Safar davomida shariatimiz ruxsatlaridan foydalanish.

Chunki har qanday safar ham qiyinchilikdan xoli bo‘lmaydi.

Demak, dinimiz ko‘rsatmasiga ko‘ra o‘rni kelganda safar qilish va dunyoyu dini uchun foyda qozonish mahbub ishdir. Faqat safarga chiqishdan avval safarning fiqhiy hukmlari va odoblarini yaxshi o‘rganib olishimiz zarur.

Alloh taolo doimo o‘zi rozi bo‘ladigan safarlar qilishni bizga nasib qilsin! Undagi noxushlik va mashaqqatlardan o‘zi panoh bersin! Omin!

 

"Cafar va unga doir odoblar" nomli mav'izani yuklab olish (PDF formatda)


Kiritilgan vaqti: 09/12/2021 12:49;   Ko‘rilganligi: 2500
 
Material manzili: https://sammuslim.uz/oz/islam/juma/10122021-y-safar-va-unga-doir-odoblar
Chop etilgan vaqti: 29/03/2024 16:43
 
 
O‘qish uchun ushbu tugmani bosing