بسم الله الرحمن الرحيم

الْحَمْدُ لِلَّهِ وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى سَيِّدِنَا رَسُولِ اللَّه وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ أَمَّا بَعْدُ

Hurmatli jamoa! Ta'lim-tarbiya jamiyatimiz rivoji uchun muhim ahamiyatga ega. Mana shu og‘ir yuk ta'lim ishi bilan bevosita shug‘ullanadigan muallimlar zimmasiga tushadi. Dinimizda ustozning qadri va fazli ulug‘dir. Chunki aynan o‘sha zotlar kelajak avlodning shakllanishida katta o‘rin tutadi. O‘qituvchilarning mashaqqatli mehnatlari evaziga yosh avlodning ilmiga ilm, odobiga odob qo‘shiladi. Payg‘ambarimiz alayhissalomning quyidagi so‘zlari o‘qituvchilarning fazilati uchun yetarli hisoblanadi:

إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ وَأَهْلَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرَضِينَ حَتَّى النَّمْلَةَ فِي جُحْرِهَا وَحَتَّى الْحُوتَ لَيُصَلُّونَ عَلَى مُعَلِّمِ النَّاسِ الْخَيْرَ

(رواه الامام الترمذى عن أبى أمامة رضي الله عنه)

ya'ni: “Albatta, Alloh taolo, farishtalar, osmonlar va yerlardagi zotlar, hatto inidagi chumolilar va (suvdagi) baliqlar ham odamlarga yaxshilikni o‘rgatuvchi kishilarga rahmat yo‘llaydi va istig‘for aytadi”  (Imom Termiziy rivoyatlari).

Ta'lim-tarbiya ishi payg‘ambarlarning vazifalaridan biridir. Payg‘ambarimiz alayhissalom aytadilar:

إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَبْعَثْنِي مُعَنِّتًا وَلَا مُتَعَنِّتًا وَلَكِنْ بَعَثَنِي مُعَلِّمًا مُيَسِّرًا

(رواه الامام مسلم عن عائشة رضي الله عنها)

ya'ni: “Albatta, Alloh taolo meni odamlarni qiyinchilikka soladigan, ularning adashishini xohlovchi qilib emas, balki muallim va oson qiluvchi qilib yubordi” (Imom Muslim rivoyatlari).

Yosh avlod muallimlar oldida omonatdir. Albatta, ularning ta'lim-tarbiyasi borasida ustozlar mas'uldirlar. Ular kelajakda komil inson bo‘lib yetishishlari uchun bor imkoniyatlarini ishga solishlari zarur. Chunki hadisi sharifda shunday deyiladi:

كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ

(مُتَّفَقٌ عَلَيهِ عن ابن عمر رضي الله عنهما)

ya'ni: “Har biringiz rahbardirsiz va qo‘l ostingizdagilardan mas'uldirsiz” (Muttafaqun alayh).

Muhtaram jamoat! Mamlakatimizda ustoz va murabbiylarga ehtirom ko‘rsatish, ularni e'zozlash, ijtimoiy imtiyozlar yaratish borasida ko‘plab ishlar amalga oshirilmoqda. Jamiyatning ma'naviy-ma'rifiy darajasi ustoz va murabbiylarga bo‘lgan munosabatga qarab baholanadi. Jamiyatning ko‘p qismini tashkil qiluvchi yoshlarimizga ta'lim-tarbiya berib kelayotgan ustoz va murabbiylarimizni har vaqt hurmatlashimiz va e'zozlashimiz lozim. Zero, kelajak avlodni barkamol va yetuk ma'rifatli bo‘lib yetishishida ularning xizmatlari kattadir. O‘zbekiston bugungi dunyo hamjamiyatida o‘zining munosib o‘rnini egallab, ta'lim, madaniyat, sport va boshqa sohalarda o‘zini ko‘rsatib, xalqaro maydonda o‘z mavqe'iga ega bo‘lishida ustoz va murabbiylarning o‘rni beqiyosdir. Shu munosabat bilan yurtimizda har yili 1 oktyabr kunini “Ustoz va murabbiylar kuni” sifatida nishonlanadi. Bu kunda ustozlarga yanada ko‘proq hurmat-izzat ko‘rsatiladi va ularga xursandchilik baxsh etishga harakat qilinadi.

Ustozlarni qadrlash haqida so‘z ketganda, beixtiyor hazrati Mir Alisher Navoiy bobomizning ushbu so‘zlari yodimizga tushadi:

Haq yo‘lida kim senga bir harf o‘qitmish ranj ila,

Aylamak bo‘lmas ado oning haqqin ming ganj ila.

Demak, jamiyatda muhim o‘rin tutgan, mashaqqatli kasb egalarining mas'uliyatlari qanchalik katta bo‘lsa, ularning hurmatlarini saqlash ham xalqqa shunchalik burch bo‘ladi.

Dinimiz ta'limotiga ko‘ra ilmlariga amal qiluvchi ulamolar va odamlarga foydali ilmlarni ta'lim beruvchi muallimlarning Alloh taolo huzurida sha'nlari ulug‘, qadrlari yuksakdir.

Insoniyat uchun foydali bo‘lgan har qanday ilm Islomda ardoqlanadi. Zamonaviy bilimlardan dars beruvchi ustozlar ham yaxshi niyatlari sabab ajru savobga erishadilar.  

Ulamo va ustoz murabbiylarni qadrlash va ehtirom qilish shar'an vojib amallardandir. Zero ular o‘tgan ulug‘ zotlar va olimlarning merosxo‘rlaridir. O‘tgan olimlar molu dunyoni emas, balki ilmni meros qoldirgandirlar. Ilmning fazilati haqida Imom Buxoriydan quyidagi hadis rivoyat qilinadi: “Rasululloh sallallohu alayhi vasallam aytganlar: “Tushimda menga bir idishda sut keltirildi, qongunimcha ichdim, hatto tirnoqlarimdan sut chiqqanini ko‘rdim”. Sahobai kiromlar so‘radilar: “Yo Rasululloh, sutni nimaga yo‘ydingiz?”. “Ilmga”, - dedilar Rasululloh alayhissalom”.

Ilm ahlini Alloh taolo Qur'oni karimning madh etib, shunday  marhamat qilgan:

يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ

 (سورة المجادلة/11)

ya'ni: “... Alloh sizlardan imon keltirgan va ilm ato etilgan zotlarni (baland) daraja (martaba)larga ko‘tarur. Alloh qilayotgan (barcha yaxshi va yomon) amallaringizdan xabardordir” degan bo‘lsa, “Zumar” surasida shunday deydi: “Ayting: «Biladiganlar bilan bilmaydiganlar teng bo‘lurmi?!” (Mujodala surasi 11-oyat).

Ya'ni olimlar bilan johil-ilmsizlar Allohning huzurida ham, jazo va mukofotda ham teng bo‘lmaydilar. Shunday ekan ilm ahllariga nisbatan odobsizlik qilmaslik, ularga aziyat bermaslik lozim.

Mashhur muhaddis olim Abul Qosim ibn Asokir ilm ahllariga odobsizlik qilgan kishiga nasihat qilib, shunday degan: “Bilginki, ulamolarning go‘shtlari zaharlidir. Kim biror olimni haqorat qilsa Alloh taolo uning o‘limidan avval qalbini o‘limi bilan baloga giriftor qiladi”.

Ya'ni, ilm ahllariga nisbatan odobsizlik qilib, ular yo‘qliklarida ortilaridan gapirgan kishi go‘yo zaharli go‘sht yegandek bo‘ladi. Uning bu qilgan ishi sababli Alloh taolo uning o‘zidan avval qalbini ko‘r qilib qo‘yadi.

Alloma ibn Najjorning “Tarix”ida Qozi imom Abu Toyyibdan qilingan sahih rivoyatda shunday voqe'ni keltiriladi “Biz Bag‘doddagi jome' masjidda o‘tirgan edik. Bir xurosonlik yosh yigit kelib, olimlardan bir masala haqida so‘rab dalilini talab qildi. Shunda unga so‘ragan masalasini javobini aytib Abu Huraya raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadis ushbu masalaning dalili ekani aytildi. Yigit: “Abu Hurayra hadisi hujjat bo‘ladigan odam emas” dedi. U gapini tugatib bo‘lmasdan “jome'” shiftidan katta bir qora ilon tushdi. Bu holatni ko‘rgan odamlar qo‘rqib ketib, har tomonga qocha boshlashdi. Ilon ayni o‘sha yigitni ta'qib qilardi. Shunda yigitga qarata “hozir aytgan gapingdan tavba qil” deyildi. U shoshganicha “tavba qildim” degan edi ilon hech qanday iz qoldirmay ortiga qaytib ketdi”. Ushbu hikoyani keltirgan mashhur muhaddis olim Ibn Saloh “ushbu rivoyat ishonchli sanad bilan sobit bo‘lgan bo‘lib, rivoyat qilganlarni barchasi ishonchli kishilardir” degan.

Yuqoridagi keltirilgan va undan boshqa ko‘plab shar'iy dalillardan xulosa qiladigan bo‘lsak insonlarni, ayniqsa, ustozlar va ilm ahllarini haqorat qilish, ortlaridan g‘iybat qilish, odamlar o‘rtasida obro‘sizlantirishga urunish shar'an harom amaldir. Aksincha ularni qadrlash, hurmat qilish, nasihatlariga quloq tutish esa marg‘ub va matlubdir. Har bir inson qo‘lidan kelganicha ularga nisbatan samimiy bo‘lishga, o‘zaro mehr-muhabbat asosida muomalada bo‘lishga harakat qilishi lozim. Zero hazrati Ali raziyallohu anhu aytganlaridek “Ulamolarni yaxshi ko‘rish ham diyonatdandir”.

Hurmatli jamoat! Darhaqiqat, agar biz haqiqiy taraqqiyotga erishmoqchi bo‘lsak, dunyoning peshqadam xalqlari safiga qo‘shilmoqchi bo‘lsak, ilmga bo‘lgan munosabatimizni Islom ta'limotlari asosida o‘zgartirishimiz lozim. Hadisi shariflarda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:

الكَلِمَةُ الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ فَحَيْثُ وَجَدَهَا فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا

(رواه الامام الترمذي عن أبي هريرة رضي الله عنه)

ya'ni: “Hikmatli kalima mo‘minning yo‘qotgan narsasidir. Uni qayerda topsa ham olishga haqlidir” (Imom Termiziy rivoyatlari). 

Ushbu hadisda har qanday foydali ilm, garchi bir kalima bo‘lsa ham mo‘min-musulmon kishi uchun xuddi yo‘qotib qo‘yib, izlab yurgan qadrli buyumiga o‘xshatilmoqda. Uni qayerda topsak ham boshqalardan ko‘ra o‘zimiz haqli ekanimizni bilishimiz kerak.

Barchamiz yosh avlod ta'lim-tarbiyasi borasidagi davlatimiz olib borayotgan izchil islohotlarni amalga oshirishda o‘zaro hamjihatlik ruhida sayu-harakat qilsak, bu boradagi dunyoqarash va tasavvurlarni tubdan o‘zgartirsak, ko‘zlangan maqsad va natijalarga erishamiz. Alloh taolo marhamat qilib aytadi:

...إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ ... 

  (سورة الرّعد/11)

ya'ni: “...Albatta, biror qavm o‘zlarini o‘zgartirmagunlaricha, Alloh ularni o‘zgartirmas...” (Ra'd surasi 11-oyat)

Dunyoda ilm-fan shiddat bilan rivojlanmoqda, har kuni kashfiyotlar qilinmoqda. Lekin shu kashfiyotlarning qancha qismi musulmonlar hissasiga to‘g‘ri kelmoqda? Afsuski, bu nisbat juda kam bo‘lib, bizni ogohlikka, ilm-fan bilan jiddiyroq shug‘ullanishga undaydi. Tarixda musulmon olimlari dunyo xalqlariga ko‘plab kashfiyotlarni taqdim etganlar. Kashfiyotlarning ko‘pi aniq fanlarga to‘g‘ri kelgan, ya'ni matematika, geometriya, astronomiya, fizika, kimyo hamda tibbiyot fanlari rivojlangan.

Bugungi kun yoshlariga juda ko‘p imkoniyatlar yaratib berilganiga qaramay ba'zi yoshlarimiz bu imkoniyatlardan oqilona va to‘g‘ri foydalanishmayapti. Vaholangki, yoshlik davrida vaqtning qadriga yotish, undan unumli foydalanish lozim. Hasanul Basriy rahmatullohi alayh:

الْعِلْمُ فِي الصِّغَرِ، كالنَّقشِ فِي الْحَجَرِ

ya'ni: “Yoshlikda o‘rganilgan ilm toshga o‘yilgan naqsh kabidir”, – deganlar.

Buyuk tobeinlardan Alqama ibn Qays rahmatullohi alayh: “Yosh yigitlik davrimda nimani yodlagan bo‘lsam, go‘yo unga (yodlagan narsamga) varaqqa qaraganday bo‘laman”. Ya'ni yoshlikda o‘rgangan ilmim shunchalik qalbimda o‘rnashdiki, uni qog‘ozdan o‘qigandek aytishim mumkin, der ekanlar.

Shuni unutmasligimiz kerakki, har bir ota-ona farzandiga birinchi ustoz hisoblanadi. Bu ustozlik farzand xoh bog‘chada, xoh maktabda yo xoh oliygohlarda ta'lim olayotgan bo‘lsa ham davom etishi kerak. Insof bilan o‘ylab ko‘raylik, qachon maktabdagi farzandimizning o‘qishlari, kundaliklaridagi baholari, darsliklarining ahvoli bilan qiziqib ko‘rdik. Qachon oliygohda o‘qiyotgan farzandimizning darsga qatnashi, mutaxassisligini o‘zlashtirishi, diplom ishlari bilan shug‘ullandik. Agar farzandlarimizga hushyor va e'tiborli bo‘lsak, hozirgi kunda quloqqa chalinib turgan pichoqbozlik, mushtumzo‘rlik, mast qiluvchi va giyohvand moddalar iste'mol qilish, turli adashgan oqimlarga ergashish ancha barham topgan bo‘lar edi.

Shunday ekan, har birimiz ustoz va murabbiylarni doimo hurmat va ehtirom qilib, farzandlar tarbiyasida ularga yordamchi bo‘ladigan bo‘lsak, yoshlarimiz biz o‘ylagandan-da ilm-ma'rifatli, ta'lim-tarbiyali, el-yurtiga xizmat qiladigan yetuk shaxslar bo‘lib voyaga yetadilar, inshaalloh.

Azizlar! Xabaringiz bor, yurtimizda muqaddas dinimiz va ulamolarimizning boy merosini o‘rganish, tarixiy obidalarni asrab-avaylashga alohida e'tibor qaratilib, O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi tashkil etildi. Ushbu markazda bir qancha xayrli loyiha va ishlarni amalga oshirish rejalashtirilgan. Jumladan, markazda yurtdoshlarimiz foydalanishlari uchun katta kutubxona ham barpo qilinmoqda. Ushbu kutubxonada barcha noyob manbalar va ajdodlarimiz tomonidan yozilgan qadimiy qo‘lyozma va toshbosma asarlar jamlanishi rejalashtirilgan. Ayni paytda yurtdoshlarimiz tomonidan uylarida saqlanayotgan qo‘lyozma va toshbosma asarlarni ushbu markazga olib kelib, sotish yoki hadya qilish jarayoni davom etmoqda. Afsuski, ba'zi yurtdoshlarimiz qo‘lyozma va toshbosma asarlarni saqlash qonun-qoidalariga rioya qilmasdan ularni uyda saqlab, shikast yetkazib, natijada qo‘lyozma va toshbosma asarlarning muqovasi va varaqlari chirib, achinarli holatlarga kelib qolganini guvohi bo‘lmoqdamiz. Shuning uchun kimda mana shunday ajdodlarimizdan meros qolgan qo‘lyozma va toshbosma asarlar bo‘lsa, O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi olib kelib, sotishlari yoki hadya qilishlari mumkin. Markazda ushbu ajdodlarimizning meroslari talab darajasida saqlanadi va kelajakda ulardan ko‘plab kitobxonlar foydalanadi. Natijada, ushbu sadaqai joriya va savobli ishga bizni ham hissamiz qo‘shilgan bo‘ladi, inshaalloh.

Alloh taolo barkamol avlod va sog‘lom jamiyat oldida katta mas'uliyat sohibi bo‘lgan barcha ustoz va murabbiylarimizga mustahkam sog‘lik, g‘ayrat-shijoat berib, ikki dunyo saodatiga musharraf aylasin! Omin!

"Islomda ustoz va ulamolarga ehtirom" nomli mav'izani yuklab olish (PDF formatda)