Соғлом ақида улкан мўжизалар яратади. Зеро, у қайси инсоннинг қалбидан жой олса, уни хотиржам, руҳан тинч ва ҳаётидан мамнун қилиб қўяди. Ақиданинг шахс ва жамият ҳаётидаги ўрни жуда катта, самараси эса беададдир. Қуйида уларнинг айримларини зикр қилиб ўтамиз:

Биринчиси, шахсдаги нафс хотиржамликка ва ҳаётидан қўрқмай яшашга ўргатади.Мусулмонкиши ўлим ҳақ эканини, бугунми ё эртами, унга ҳам навбат етишини билади. Аллоҳ таоло умрни ўлчаб берганига аниқ ишонади. Чунки Қуръони каримда Аллоҳ таоло: “Аллоҳ бирор жонни ажали келганида кечга қолдирмас. Аллоҳ қилаётган (барча) амалларингиздан хабардордир”, деган. (“Мунофиқун” сураси, 11-оят). Шунингдек, ажали етса, уни бир лаҳзага бўлсин кейинга суриш имконсизлигини ҳам билади. Шунинг учун у ҳаёт йўлларида собитқадам бўлади, ҳеч нарса зарар қилмайди, бирор нарса учун ўзини хор қилиб қўймайди, соғлом ақида эгаси Парвардигори ҳузуридан келган ҳамма нарсани тақдирига розилик билан қарши олади.

Иккинчиси, шахсни ризқ ғамини еб, хавфсираб яшамасликка ўргатади.Мусулмон киши ўзининг ризқи Аллоҳнинг қўлида эканини, бу дунёдаги насибаси белгилаб, сақлаб қўйилганини, ҳеч ким ундан тортиб ололмаслигини яхши билади. Чунки Аллоҳ таоло бу хусусда: “Ерда ўрмаловчи бирор нарса (жонзот) йўқки, унинг ризқи (таъминоти) Аллоҳнинг зиммасида бўлмаса!”, (Ҳуд сураси, 6-оят) яна: “Осмонда эса, сизларнинг ризқларингиз (ёмғир) ва сизларга ваъда қилинаётган нарса (жаннат) бордир”, деган (“Зориёт” сураси, 22-оят). Ризқ масаласида гап шундай экан, мусулмон киши ўз ихтиёрини Аллоҳга топшириб, Унга таваккул қилиб яшайди.

Учинчиси, худбинлик, очкўзлик қилмасликка, бошқаларга ҳам илинишга ўргатади. Албатта, исломий ақида шунга асосланганки, охират савоби дунё мукофотидан яхшироқдир. Шунинг учун бундай ақида эгаси дунёни ортидан қувиб, унга муккасидан кетиб яшамайди. Ўзига раво кўрганни бошқаларга ҳам раво кўради. Чунки инсон ўзини дунё ихтиёрига ташлаб қўйса, албатта, уни йўлдан уради. Бутун мақсади ва саъй-ҳаракати мол-дунё топишга қаратилган бўлади. Ақида шахсдаги ана шу сифатларни кеткаади ва уни сахий инсонлар даражасига кўтаради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар одам фарзандининг икки водий тўла моли бўлса, албатта, учинчиси ҳам бўлишини истайди. Одам фарзандининг қорнини фақат тупроқ тўлдиради”, деганлар. (Имом Бухорий ривояти). Бундан ташқари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг меҳмонларига бошпана бергани учун мадиналик саҳобани мақтаганлар. Чунки у кичик болаларига етгудек егуликдан бошқа нарсаси йўқ бўлишига қарамай, уйига келган меҳмоннинг қорнини тўйдириб жўнатган эди. Ҳатто, ана шу хонадон эгаси ҳақида Аллоҳ таоло: “Ўзларида эҳтиёж бўла туриб, (эҳсон қилишда бошқа муҳтожларни) ихтиёр қилурлар”, (“Ҳашр” сураси, 9-) оятини нозил қилган эди.

Тўртинчиси, шахсни ўз амалларини назорат қилишга ўргатади.Мусулмон киши Аллоҳ таоло унинг ҳамма ишини, ҳатто ўзидан бошқа ҳеч ким йўқ жойда ҳам кўриб билиб туришини яхши билади. Аллоҳ уни кўриб, билиб турганини ҳис қилган кишининг виждони уйғонади ва имони ҳаракатга келади. У Зотнинг кўз ўнгида гуноҳ иш қилишдан уялади. Зотан, қилмишларининг оқибатини ўйламай кечаю кундуз гуноҳ ишлар билан ҳаёт кечирадиганвиждони ўлик мусулмондан қабиҳроқ бирор кимса йўқдир.

Бешинчиси, исломий ақида мусулмон кишини ўз ҳаётида адолатни шиор қилиб олишга ўргатади.Шубҳасиз, ислом адолат ва тенглик динидир. Аллоҳ таоло зулмни Ўзига ҳаром қилган ва бу ҳақда ҳадиси қудсий ҳам келган: “Эй бандаларим! Мен зулмни Ўзимга ҳаром қилдим ва уни сизларнинг орангизда ҳаром амал қилиб белгиладим. Шундай экан, бир-бирингизга зулм қилманг!”.(Имом Муслим ривояти).Бинобарин, мусулмон киши зулмга учраганида ишини Аллоҳга ҳавола қилади, чунки унинг қасосини олиб беришига ишончи комил бўлади. Шунингдек, бошқаларга зулм қилишдан ҳам қўрқиб, ундан узоқроқ юришга ҳаракат қилади.

Олтинчиси, соғлом ақида ўз эгаси учун саодат ва хотиржамлик гаровидир. Чунки, Аллоҳ таоло Ўзига имон келтирган бандаларига охиратда берилажак кўплаб неъматларни ваъда қилган. Шунингдек, дунё ҳаётида ҳам уларга яхши ваъдалар берган. У: “Аллоҳ сизлардан имон келтирган ва солиҳ амалларни қилган зотларга худди илгари ўтган (имонли) зотларни (ер юзига) халифа (ҳукмрон) қилганидек, уларни ҳам ер юзига халифа қилишни ва улар учун ўзи рози бўлган (Ислом) динини мустаҳкам қилишни ҳамда уларнинг (Маккадаги кўрган) хавф-хатарларидан сўнг (Мадинада) хотиржамликка айлантириб қўйишни ваъда қилди. Улар Менга ибодат қилурлар ва Менга бирор нарсани шерик қилмаслар. Кимки мана шу (ваъда)дан кейин ношукурлик қилса, бас, улар фосиқлардир”, деган. (“Нур” сураси, 55-оят).

Еттинчиси, соғлом ақида эгаси руҳан ва маънан кучли бўлади. Аллоҳ таолонинг “Яна, билиб қўйингизки, Аллоҳ тақволилар билан биргадир!”(“Тавба” сураси, 36-оят) деган ваъдаси ростлигига ишонган киши қандай қилиб кучли бўлмасин?! Бу – имон ва ҳақиқатнинг кучи. Аллоҳ таоло у билан бирга экани унга кифоядир.

Саккизинчиси, соғлом ақида эгаси ўзининг бу ҳаётда борлигидан мақсад нималигини яхши англайди. Одамлар ўз ҳаётининг қийматини излаб овора бўлиб юрган бир пайтда мусулмон киши ўзининг бекордан-бекорга, тасодифан яратилиб қолмаганини, ўлим вақти етгунига қадар Аллоҳ таолога ибодатда бўлиш ва солиҳ амаллар қилиш учун яратилганини билади. Оқибати ёки тагидан дарёлар оқиб турадиган жаннат, ёки ўта қиздирилган дўзах бўлишини ўйлаб иш қилади. Бу ҳақда Аллоҳ таоло: “Ёки сизларнинг гумонингизча, Биз сизларни беҳуда яратдиг-у, сизлар Бизнинг ҳузуримизга қайтарилмайсизми?!” деган. (“Мўминун” сураси, 115-оят).

Тўққизинчиси, соғлом ақида эгасининг бу дунёдаги шиори – “ҳаммаси Аллоҳ учун” бўлади. Яхши кўрса, Аллоҳ учун яхши кўради. Ёмон кўрса, Аллоҳ учун ёмон кўради.

Соғлом ақиданинг жамиятга таъсири ҳақида тўхталадиган бўлсак, уларнинг айримлари ушбулардир:

Биринчиси, вакиллари соғлом ақида билан зийнатланган жамият тинч ва хотиржам бўлади. Чунки бундай кишилар жамиятни пароканда қилиши мумкин бўлган зино, одам ўлдириш, бесоқолбозлик, ўғирлик ва бошқа хатарли иллатлар ҳамда шариат қайтарган ишлардан тийилади.

Иккинчиси, вакиллари соғлом ақида билан зийнатланган жамиятнинг ҳар бир шахси ўзига яхши кўрган нарсани биродарига ҳам илинадиган бўлади. Чунки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мўминларнинг бир-бирларига нисбатан қандай бўлишларини баён қилиб, бундай деганлар: “Мўминлар ўзаро муҳаббат, раҳм-шафқат ва меҳрибонликда мисоли бир жасаддир! Жасаднинг бир аъзоси дарддан шикоят қилса, бошқа аъзолар ҳам уйқусизлик ва иситма билан унга қўшилиб кетади”. (Имом Муслим ривояти).

Учинчиси, вакиллари соғлом ақида билан зийнатланган жамият кўпинча инсофли, ўз фикрига қаттиқ туриб олмайдиган бўлади. Зеро, ислом дини унга қарши фикрда бўлганларга нисбатан номақбул муносабатда бўлишга эмас, балки энг гўзал услубларни ишга солиб, уларни ҳақ йўлга чақиришга буюрган. Хусусан, раъй борасида қарши фикрда бўлган мўминларга нисбатан ҳам худди ака-укалардек муомала қилишга тарғиб қилган. Шунинг учун фақиҳлар раъйдаги хилофга қарамай, фиқҳни бир-биридан ўрганган, бири иккинчисини айбламаган ва шаънини камситмаган.

Тўртинчиси, вакиллари соғлом ақида билан зийнатланган жамият ўз раҳбари ва ишбошиларига итоат қилади. Чунки раҳбарга қарши чиқишнинг хатарларини теран идрок қилади, сабр ва итоаткорлик орқали жамиятда анархия келиб чиқишидан сақланади.

Бешинчиси, вакиллари соғлом ақида билан зийнатланган жамият кишилари ирқчилик, миллатчилик, тарафкашлик каби ижтимоий иллатлардан пок бўлади. Одамларнинг ранги, миллати ва жинси қанақа бўлишидан қатъи назар Аллоҳнинг наздида ҳамма баробар, деган тушунча билан яшайди.

Хулоса қиладиган бўлсак, шахс ва жамиятда эзгу хислатлар шаклланишида соғлом ақиданинг ўрни жуда катта. Юқорида ўтганлардан аён бўладики, носоғлом ақида кишиларни ирқчилик, миллатчилик, тарафкашлик ва бошқа салбий иллатлар ботқоғига тортади. Бундай шасхлардан таркиб топган жамиятнинг тинч ва барқарор бўлиши, тараққиёт пиллапояларидан кўтарилиб бориши амримаҳолдир.

Алоуддин Нематов

Имом Бухорий халқаро илмий тадқиқот

маркази илмий ходими.