Ислом уламолари фитна жозибадор бўлгани сабабли унга аралашган одам чиқиб кетиши қийин бўлади, лекин киши ҳар қандай оғир бўлмасин фитналардан қочиши керак деб таъкидлашади. Асримизнинг етук олими марҳум Шайх Муҳаммад Саид Рамазон Бутий фитнага қуйидагича таъриф берган: “Адолат ҳукмронлиги бўлмаган, унинг тизгини қўлдан кетган, кишилар ихтиёрсиз ҳамда қоидаларсиз урушга берилиб кетадиган ҳар бир ҳолат фитнадир. Хатар ва ҳалокатга сабаб бўлишда барча фитналар баробар. Улар Расулуллоҳ (с.а.в.) таъкидлаган саҳиҳ ҳадислари билан муолажа қилинади”.

Дарҳақиқат, исломда фитнадан сақланиш учун аниқ кўрсатмалар қайд этилган. Жумладан, ҳадиси шарифда шундай дейилади: “Ҳали фитналар бўлади. Огоҳ бўлинглар! Ундан кейин шунақа фитна бўладики, у фитнага умуман аралашмай ётган киши ўтирган кишидан яхшидир. Ўтирган киши эса у фитнада иштирок этиб турган кишидан яхши. У фитналарда иштирок этиб турган киши эса ҳаракат қилиб юрган кишидан афзалдир. У фитналарда ҳаракат қилган киши эса елиб югурган кишидан афзалдир. Агар шундай фитна одамларнинг бошига тушганда, кимнинг туяси бўлса, туяси ортидан (фитнадан йироқ бўлиб, туясига қараб) кетсин. Кимнинг қўйи бўлса, қўйи ортидан (фитнадан йироқ бўлиб, қўйига қараб) кетсин. Кимнинг ери бўлса, (фитнадан йироқ бўлиб) ерига борсин (деҳқончилигини қилсин). Кимда бу нарсалар бўлмаса, қиличини олиб, тиғини тошга уриб (қиличини яроқсиз ҳолга келтирсин) ва бу фитнага аралашмаслик қўлидан келса, аралашмасин. Аллоҳим, етказдимми! Аллоҳим, етказдимми! (Ўзинг гувоҳ бўл!) (Абу Довуд, 4258-ҳадис).
Фитналарга аралашиб қолиш нафақат бузғунчиларнинг даъвати билан тинч жамиятда беқарорлик келтириб чиқариш, балки ихтилоф ва низоларга сабаб бўладиган маълумотларни тарқатиш орқали ҳам амалга ошади. Қуръони каримда бундай ишлар қатъиян ман этилган: “Эй мўминлар! Агар бирор фосиқ кимса хабар келтирса, сизлар (ҳақиқий аҳволни) билмаган ҳолингизда бирор қавмга мусибат етказиб қўйиб, (кейин) қилган ишларингизга пушаймон бўлмаслигингиз учун (у хабарни) аниқлаб (текшириб) кўрингиз” (“Ҳужурот” сураси, 6-оят). Ҳадиси шарифда эса Муҳаммад (с.а.в.)дан қуйидаги кўрсатма мавжуд: Умар (р.а.)дан ривоят қилинади: “Кишининг ёлғончи бўлишига эшитган нарсасини гапиравериши кифоя қилади” (Имом Муслим, 5-ҳадис). Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда Сурия, Ироқ каби мамлакатларда бузғунчи кучлар амалга ошираётган фитналарга аралашиб қолаётган шахслар мазкур муқаддас кўрсатмаларга амал қилмаётганлари сабабли ўзлари ва яқинларини ҳалокатга ташламоқда.
Тўғри йўлдан оғишмасдан нажот топувчилар сифати ҳақида эса ҳадиси шарифда қуйидагилар таъкидланган: “Анас ибн Моликдан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: “Умматим асло залолат устида жамланмайди. Шунинг учун қачон ихтилоф кўрсаларинг “саводул аъзам” билан бирга бўлинглар”, – деяётганларини эшитдим” (Ибн Можа, 3950-ҳадис).
“Саводул аъзам” тушунчаси “улкан жамоат” маъносига тўғри келади. Уламолар ушбу ҳадисда хабар берилган “саводул аъзам”ни “Аҳли сунна вал-жамоа” – деганлар. Имом Мотуридийнинг шогирдларидан бири Абул Қосим Ҳаким Самарқандий “ас-Савод ал-аъзам фил-калом” асарида ҳадиси шарифда хабар берилган нажот топувчиларнинг олтмиш иккита хислатини баён қилган. Уларнинг айримлари қуйидагилар: мусулмонлар жамоасига қарши чиқмаслик; Қибла аҳли бўлган кимсани модомики ҳалол санаб қилмаган бўлса бирор гуноҳ туфайли кофирга чиқармаслик; Қадарнинг яхшиси ҳам ёмони ҳам Аллоҳдан деб билиш; ноҳақ равишда бирорта мусулмонга қарши қилич кўтармаслик; Пайғамбар (с.а.в.)нинг шафоатларини ҳақ деб билиш; валийларнинг кароматларини инкор этилмайдиган ҳақ деб билиш; гуноҳкор мўминларга гуноҳлари миқдорича дўзах азоби бўлишини ҳақ деб билиш; Аллоҳ таолони макон, замон, келиш ва кетиш (каби махлуқларнинг сифатлари)дан ҳоли деб билиш.

(давоми бор)

© Ўткир Ҳасанбаев